ผ้าทอนาหมื่นศรี – สารสนเทศท้องถิ่นภาคใต้ฝั่งอันดามัน

ข้อมูล, ตรัง, ศิลปวัฒนธรรม จังหวัดตรัง, ภูมิปัญญา จังหวัดตรัง

ที่ตั้ง

ทั้งกลุ่มทอผ้าและพิพิธภัณฑ์ตั้งอยู่ที่เดียวกันคือที่บ้านควนสวรรค์ หมู่ที่ ๘ ตำบลนาหมื่นศรี อำเภอนาโยง ติดกับโรงเรียนบ้านควนสวรรค์
การเดินทางไปตามทางหลวงหมายเลข ๔ หรือถนนตรัง-พัทลุง แยกซ้ายที่ตลาดนาโยง เข้าสู่ทางหลวง ๑๐๒๑ มีป้ายบอกทางเป็นระยะจนถึงกลุ่มทอผ้านาหมื่นศรี อีกเส้นทางหนึ่งคือแยกซ้ายที่สี่แยกท่าปาบ ไปประมาณ ๒ กิโลเมตรถึงสี่แยกเล็ก ๆ เลี้ยวขวาไปทางหลังเขาวัดหัวเขา ไปตามถนนเลียบคลองชลประทานจนเข้าสู่หมู่บ้านควนสวรรค์ ที่ทำการกลุ่มทอผ้าอยู่ทางด้านซ้ายมือ ระยะทางจากทับเที่ยงประมาณ ๑๔ กิโลเมตร

ประวัติและความสำคัญ

ชุมชนนาหมื่นศรีเป็นแหล่งทอผ้าที่มีอายุยาวนานกว่า 100 ปี แต่เมื่อเวลาผ่านมาถึง พ.ศ. 2510 กว่า ๆ กี่ทอผ้าประจำบ้านถูกทิ้งปรักหักพังเหมือนกับที่เกิดขึ้นในชนบทอื่น ๆ ทั่วประเทศไทย สายใยในผืนผ้านาหมื่นศรีที่เกือบจะขาดลง ได้ถักทอหรือต่อขึ้นมาใหม่เมื่อประมาณ พ.ศ. 2514 ด้วยแรงศรัทธาของ ยายนาง ช่วยรอด และผู้อาวุโสรุ่นราวคราวเดียวกัน จากนั้น ป้ากุศล นิลลออ ลูกสาวยายนาง สืบทอดต่อมาเป็นรุ่นที่ 2 การทอผ้าใช้ในครัวเรือนเริ่มเปลี่ยนเป็นการทอผ้าเพื่อรายได้ จนเกิดเป็น “กลุ่มทอผ้านาหมื่นศรี” ที่ได้รับการสนับสนุนจากทางการมาเป็นระยะ
ผ้าทอแต่เดิมของนาหมื่นศรีเป็นผ้ายกดอก ทอเป็นผ้าห่ม ผ้าเช็ดหน้า ที่สำคัญคือผ้าพานช้าง ที่ผู้ทอเตรียมไว้สำหรับใช้พาดโลงศพของตนเองและสามีเมื่อยามละโลกไปแล้ว ลายที่นิยมคือลายลูกแก้ว ลายอื่น ๆ เช่น ลายดาวล้อมเดือน ดอกจัน แก้วชิงดวง ฯลฯ คนทอผ้านาหมื่นศรีเรียกลายผ้าเก่านี้ว่า “ลายมรดก” ปัจจุบันพัฒนาสู่การทอด้วยกี่กระตุก เพิ่มลวดลายสีสันสวยงาม

ผ้าทอนาหมื่นศรีที่ออกสู่ท้องตลาดและเป็นที่นิยมกันอยู่ในเวลานี้เกือบทั้งหมดเป็นผ้าทอจากกี่กระตุก ส่วนผ้าลายมรดก ทั้งผ้าเช็ดหน้า ผ้าห่ม มีคนทออาวุโส 2-3 คน และคนรุ่นใหม่ที่สืบทอดอีก 3-4 คน นาน ๆ จึงจะได้ออกมาวางให้เห็นทีละไม่กี่ผืน และหมดไปอย่างรวดเร็ว
ลายผ้ายกดอกรุ่นใหม่จากกี่กระตุกพัฒนาไปเรื่อย ๆ มากมายหลายหลาก เช่น ลายห้า ลายหก ลูกหวาย สร้อยไก่ ข้าวหลามตัด พริกหยวก พิกุล พิกุลแก้ว พิกุลคลอง ผีเสื้อ พวงแสด ขี้เหล็ก บัวตูม เม็ดบัว กลีบบัว เสาวรส หยดน้ำ กระดุมทอง เกลียวมาลัย สี่ทิศ ฯลฯ นั่นแสดงว่าพื้นฐานมรดกภูมิปัญญาเดิม ยังเป็นต้นทุนและคุณค่าสำหรับคนทอผ้ารุ่นใหม่

เรื่องราวทั้งหมดของผ้าทอนาหมื่นศรีและคนทอผ้า ได้รับการรวบรวมอย่างเป็นระบบไว้โดยคนทอผ้ารุ่นใหม่ที่ศึกษาเรื่องราวของตนเองผ่านกระบวนการวิจัยตามโครงการฟื้นฟูภูมิปัญญาลายผ้านาหมื่นศรี ที่ได้รับการสนับสนุนจาก สกว. หรือกองทุนสนับสนุนการวิจัย รวมทั้งผ้าโบราณจากน้าป้าย่ายายกว่า 100 ผืน จนได้รับการสนับสนุนจากงบพัฒนาจังหวัดให้จัดตั้งเป็นพิพิธภัณฑ์ผ้าทอนาหมื่นศรี เมื่อ พ.ศ. 2553 และได้รับการปรับปรุงอีกครั้งหนึ่งด้วยการสนับสนุนของกลุ่มเซ็นทรัล ซึ่งทำพิธีเปิดเป็นทางการเมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน 2558
เข้าไปซื้อผ้าที่กลุ่มทอผ้านาหมื่นศรีแล้ว เดินลงไปที่โรงทอผ้า ไปดูลีลามือกระตุกเท้ากระแทกของคนทอผ้า แล้วเดินขึ้นชั้นบนเพื่อชมผ้าโบราณและเรื่องราวของคนกับผ้าในพิพิธภัณฑ์ผ้าทอนาหมื่นศรี

                                                     หมื่นสีและหมื่นเส้น        มาสอดสร้างสลับสี
                                              นานเนิ่นเกินร้อยปี               นาหมื่นศรีสืบตำนาน
                                                    เก็บลายเอกลักษณ์        ประกาศศักดิ์ศิลป์พื้นบ้าน
                                              ทอรักถักทองาน                  สานคุณค่าผ้าเมืองตรัง