พระแสงราชศัสตรา หมายถึงอาวุธมีคมของพระมหากษัตริย์ที่ใช้สำหรับเป็นเครื่องฟันแทง ซึ่งหมายรวมถึงอาวุธทุกชนิด แต่ในกรณีนี้จะหมายความเฉพาะพระแสงดาบ มีความสำคัญต่อพระมหากษัตริย์ 2 ประการ ได้แก่ ประการแรกเป็นเครื่องประกอบพระราชอิสริยยศอย่างหนึ่งในชุดเครื่องเบญจราชกกุธภัณฑ์ ที่แสดงถึงฐานะความสำคัญของพระมหาษัตริย์ และพระราชอำนาจอันเป็นอาญาสิทธิ์สูงสุดในการปกครองแผ่นดิน ซึ่งพระแสงราชศัสตราที่ใช้เป็นเครื่องประกอบอิสริยยศแห่งพระมหากษัตริย์นี้มีองค์เดียว คือ “พระแสงขรรค์ชัย” ซึ่งกำหนดใช้ในการพระราชพิธีสำคัญ อาทิ พระราชพิธีบรมราชราภิเษก พระราชพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยา ประการที่สองเป็น เครื่องราชูปโภคประเภทเครื่องศัสตราวุธ ซึ่ง หมายถึงพระแสงทุกองค์ ทั้ง กระบี่ หอก ดาบ ง้าว หลาว แหลน ฯ ลฯ และให้หมายรวมพระแสงประจำรัชกาลอีกด้วย พระมหากษัติย์ไทยในแต่ละรัชกาลได้ทรงพระกรุณราโปรดเกล้าฯ สถาปนาพระแสงสำคัญประรัชกาลขึ้น
ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีพระราชดำริโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระแสงราชศัสตราสำหรับพระราชทานไว้ประจำหัวเมือง เพื่อเป็นที่ระลึกในคราวเสด็จพระราชดำเนินถึงและประทับค้างแรม ณ เมืองนั้น ๆ โดยมีพระประสงค์ให้พระแสงราชศัสตราประจำเมืองเป็นสัญญลักษณ์แทนพระองค์ ตลอดจนใช้สำหรับการแทงน้ำในการพิธีถือน้ำพิพัฒน์สัตยาในหัวเมืองเป็นสำคัญ และในรัชกาลต่อ ๆ มา ได้ทรงยึดถือเป็นแบบอย่างธรรมเนียมปฏิบัติสืบต่อกันมา และภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครองแผ่นดินจากระบอบสมบูรณาญา สิทธิราชย์มาสู่ระบอบประชาธิปไตย พ.ศ. 2475 แล้ว ก็ไม่ปรากฎว่าทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีการสถาปนาพระแสงสำคัญประจำรัชกาลอีกต่อไป
ในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้เสด็จพระราชดำเนินตามหัวเมืองต่าง ๆ เพื่อทรงตรวจราชการและเยี่ยมเยือนราษฎรอย่างใกล้ชิด พร้อมพระราชทานพระแสงราชศัสตราประจำเมืองให้แก่บรรดาหัวเมืองน้อยใหญ่ในคราวเดียวกัน รวมทั้งได้พระราชทานพระแสงราชศัสตราประจำเมืองตรัง เมื่อวันที่ 4 กรกฎาคม 2458 ตรงกับวันเสาร์เดือน 8 แรม 7 ค่ำ นับเวลารวมที่ได้รับพระราชทานมาแล้ว 106 ปี อำมาตย์ตรีพระตรังคบุรีศรีสมุทรเขตร (สินธุ์ เทพหัสดิน) ผู้ว่าราชการเมืองตรังเป็นผู้รับพระราชทาน ณ พลับพลาทองจตุรมุขในสนามหน้าวัดตรังคภูมิพุธาวาส
ลักษณะ
ด้ามทองฝักทองยาว 104 เซติเมตร
ด้ามยาว 31 เซนติเมตร
ฝักยาว 73 เซนติเมตร
ใบยาว 65.4 เซนติเมตร
ใบกว้าง 2.7 เซนติเมตร
ในช่วงเปลี่ยนแปลงการปกครองพระแสงราชศัสตราประจำเมืองตรังองค์นี้ใช้ในพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยาประจำเมืองตรัง ซึ่งจัดขึ้นตามประเพณีโบราณราชที่วัดอารามหลวงตันตยาภิรม ส่วนการถวายพระแสงราชศัสตรา
แด่พระมหากษัตริย์ที่ประทับแรม ณ เมืองตรัง คือ เมื่อคราวพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จ ฯ ในวันที่ 27 มกราคม และวันที่ 9 กุมภาพันธ์ 2471 และเมื่อคราวพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เสด็จฯ เมื่อวันที่ 17 มีนาคม 2502
ปัจจุบันทางจังหวัดตรังได้เก็บรักษาพระแสงราชศัสตราไว้อย่างดีเยี่ยม ณ ศาลากลางจังหวัดตรัง พระแสงราชศัสตราประจำเมืองตรังจึงเป็นสมบัติอันล้ำค่าที่ลูกหลานชาวตรัง ควรค่าแก่การเรียนรู้และเทิดทูนปกปักรักษาให้อยู่คู่เมืองตรังตลอดไป
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………
แหล่งที่มา :
1. กรมศิลปากร กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร์. พระแสงราชศัสตราประจำเมือง. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2539.
2. ทองขาล กันหาจันทร์ “พระแสงราชศัสตราประจำเมืองตรัง พระแสงดาบอาญาสิทธิ์ – ร.6 พระราชทาน”. ข่าวสด (28 เมษายน 2543) หน้า 28.
